Theo hướng dẫn điều trị của Bộ Y tế, loãng xương (Osteoporosis) được định nghĩa là tình trạng rối loạn chuyển hóa của xương dẫn đến tổn thương độ chắc của xương và dẫn tới tăng nguy cơ gãy xương. Độ chắc của xương bao gồm sự toàn vẹn cả về khối lượng và chất lượng của xương.
Điều trị loãng xương là quá trình lâu dài và cần kết hợp cả dùng thuốc lẫn chế độ dinh dưỡng luyện tập phù hợp.
Điều trị loãng xương không dùng thuốc
Chế độ ăn uống:
- Bổ sung nguồn thức ăn giàu canxi như sữa, thủy hải sản, ngũ cốc, rau lá xanh…Ở bệnh nhân loãng xương nhu cầu canxi cao 1000-1500 mg hàng ngày. Đồng thời hấp thu canxi ở ruột giảm do lão hóa các cơ quan. Do đó có thể bổ sung canxi từ thực phẩm chức năng nếu cần thiết.
- Bổ sung vitamin D3 bằng cách tắm nắng mỗi ngày khoảng 10-15 phút. Với những người ngồi trong nhà nhiều hoặc vào mùa đông thì cần bổ sung vitamin D3 từ thực phẩm dinh dưỡng.
- Bổ sung vitamin K2 để tăng cường gắn canxi vào xương, giảm tình trạng vôi hóa động mạch và nguy cơ bệnh tim mạch. Vitamin K2 có rất ít trong chế độ dinh dưỡng của người Việt, do đó cần bổ sung từ dược phẩm.
- Tránh các thực phẩm làm hạn chế hấp thu canxi như caffee, chè, nước ngọt, rượu…
- Tránh thừa cân sẽ tăng áp lực cho xương hoặc thiếu cân (BMI <19) làm khối lượng xương thấp.
Chế độ sinh hoạt:
- Tăng cường vận động nhẹ nhàng, đều đặn để tăng sự dẻo dai cho cơ bắp và chắc khỏe cho xương. Nên tập luyện các bài tập giữ thăng bằng, có thể đi bộ, tập aerobic, tập dưỡng sinh…
- Tập thể dục ngoài trời buổi sáng vào lúc 9-10h để tăng thời gian tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Tắm nắng giúp tăng tổng hợp vitamin D3 dưới da.
- Giảm tỳ đè lên cột sống, đầu xương, vùng xương hông bằng cách sử dụng các dụng cụ, nẹp chỉnh hình cho cột sống, khớp háng.
- Tránh té ngã bằng cách sắp xếp đồ đạc gọn gàng trong tầm với.
Điều trị loãng xương bằng thuốc
Bổ sung vi chất nếu chế độ ăn không đủ (dùng hàng ngày trong suốt quá trình điều trị).
- Canxi: cần bổ sung canxi 500-1500mg hàng ngày.
- Vitamin D 800-1000 IU hàng ngày (hoặc chất chuyển hoá của vitamin D là Calcitriol 0,25 – 0,5 mcg. Thường chỉ định cho các bệnh nhân lớn tuổi hoặc suy thận vì không chuyển hóa được vitamin D).
Các thuốc chống hủy xương điều trị loãng xương:
- Nhóm Bisphosphonat: hiện là nhóm thuốc được lựa chọn đầu tiên trong điều trị các bệnh lý loãng xương (người già, phụ nữ sau mãn kinh, nam giới, do corticosteroid).
Chống chỉ định: phụ nữ có thai và cho con bú, dưới 18 tuổi (cần xem xét từng trường hợp cụ thể), suy thận với mức lọc cầu thận (GFR)<35 ml/phút. Alendronat 70mg hoặc Alendronat 70mg.
- Cholecalciferol 2800UI uống sángsớm, khi bụng đói, một tuần uống một lần. Chú ý uống với 1 cố nước đầy. Sau uống nên vận động, không nằm sau uống thuốc ít nhất 30 phút.
Tác dụng phụ chủ yếu của bisphosphonate dạng uống: là kích ứng đường tiêu hóa như viêm thực quản, loét dạ dày, nuốt khó…
Zoledronic acid 5mg truyền tĩnh mạch một năm chỉ dùng một liều duy nhất. Thuốc có khả dụng sinh học vượt trội hơn đường uống. Dạng tiêm sẽ không gây kích ứng đường tiêu hóa. Từ đó cải thiện được sự tuân thủ điều trị của người bệnh.
Chú ý bổ sung đầy đủ nước, canxi và vitamin D trước khi truyền. Có thể dùng paracetamol để giảm các phản ứng phụ sau truyền thuốc (như đau khớp, đau đầu, đau cơ, sốt).
- Calcitonin (chiết xuất từ cá hồi) 100UI tiêm dưới da hoặc 200UI xịt mũi hàng ngày. Chỉ định ngắn ngày (2 – 4 tuần) trong trường hợp mới gãy xương, đặc biệt khi có kèm triệu chứng. Không dùng dài ngày trong điều trị loãng xương. Khi bệnh nhân giảm đau, điều trị tiếp bằng nhóm Bisphosphonat (uống hoặc truyền tĩnh mạch).
Liệu pháp sử dụng các chất giống hormon:
- Chỉ định đối với phụ nữ sau mãn kinh có nguy cơ cao hoặc có loãng xương sau mãn kinh.
- Raloxifen, chất điều hoà chọn lọc thụ thể Estrogen (SERMs): 60mg uống hàng ngày, trong thời gian ≤ 2 năm.
Thuốc có tác dụng kép: Strontium ranelat
- Thuốc vừa có tác dụng tăng tạo xương vừa có tác dụng ức chế hủy xương. Đây là thuốc có tác động kép phù hợp hoạt động sinh lý của xương.
- Liều dùng 2g uống ngày một lần vào buổi tối (sau bữa ăn 2 giờ, trước khi đi ngủ buổi tối).
- Thuốc được chỉ định khi bệnh nhân có chống chỉ định hoặc không dung nạp nhóm bisphosphonates.
- Thuốc ức chế osteocalcin: Menatetrenon (vitamin K2).
Các nhóm thuốc khác có thể phối hợp trong những trường hợp cần thiết:
- Thuốc làm tăng quá trình đồng hoá: Deca Durabolin và Durabolin
Loãng xương được ví von là căn bệnh thầm lặng “silent disease”. Người bệnh thường phát hiện bệnh khi bị gãy xương. Việc xét nghiệm đo mật độ xương định kỳ để kiểm tra sức khỏe xương khớp là rất quan trọng.